Rośliny mięsożerne

Muchołówka amerykańska

O roślinach mięsożernych słyszał pewnie każdy. Myśląc o nich, najczęściej mamy przed oczami muchołówkę - przedstawioną na zdjęciu obok. Spotkałam się też z błędnym nazywaniem jej rosiczką. Jakie są zatem te rośliny? Czy są groźne dla człowieka? Jakie gatunki się do nich zaliczają? Jak je hodować? Zapraszam do lektury!

Czym są rośliny mięsożerne?

Są to takie rośliny, które przystosowały się do wabienia i chwytania zwierząt (nie tylko owadów!) przy pomocy specjalnych liści przekształconych w pułapki. Stanowią fenomen w świecie roślin, ponieważ odżywiają się pokarmem zwierzęcym. Wynika to z faktu, że środowisko, w którym żyją jest ubogie w substancje odżywcze, zatem roślina musi je pobierać z "innego źródła".

rosiczka okrągłolistna

Czy rośliny mięsożerne są groźne dla człowieka?

Zdecydowanie nie - w każdym razie nie w sposób mechaniczny. Niektóre z nich zawierają substancję mogące zaszkodzić człowiekowi, ale przecież nikt z reguły ich nie je. Z własnego i Misako doświadczenia powiem jednak, że w przypadku kontaktu z cieczą z pułapek rosiczki przylądkowej występuje swędzenie. Zdarzyło mi się też, że raz podczas przesadzania mojej rosiczki miałam dłuższą styczność z jej pułapkami i na następny dzień moje ręce pokryte były delikatną wysypką, chociaż nie jestem pewna, czy roślina miała na to jakiś wpływ.

Rosiczka przylądkowa

W jaki sposób rośliny wabią i chwytają swój pokarm?

Rośliny mięsożerne wykształciły wiele różnorodnych powabni oraz aparatów chwytnych i trawiennych w celu jak najbardziej wydajnego łapania pokarmów. Owady wabione są przy pomocy:

• miodników pozakwiatowych (jedno lub wielokomórkowe organy gruczołowe wydzielające nektar) używanego ich muchołówki, kapturnice, heliamfory, dzbaneczniki, darlingtonie oraz cefalotusy.

Heliamfora

Darlingtonia

• słodkich i lśniących kropli na specjalnych włoskach na liściach roślin, jak u rosiczek, rosolistników, byblisów i tłustoszy,

Rosolistnik

• słodkiego śluzu na liściach roślin wodnych, występującego u roślin wodnych - pływaczy, aldrowander i żensilei.

Pływacz

Z kolei różnorodność pułapek jest jeszcze większa. Urządzenia chwytne można podzielić na:

• dzbanki i rurki łowne (dzbaneczki, kapturnice, heliamfory, darlingtonie, cefalotusy)

Kapturnica

• pułapki zatrzaskowe (muchołówki i aldowandy)

Aldrowanda

• chwytne lepy (rosiczki, bylbisy, tłustosze, rosolistniki)

• pułapki ssące (pływacze)

A jak to łapanie wygląda w praktyce...

W taki sposób rosiczka chwyta swoją ofiarę. Zwróćcie uwagę na ruch włosków i to, jak zaciskają się one wokół ofiary. Z doświadczenia wiem, że przy mniejszych ofiarach, liść nie zgina się - wtedy najważniejszą rolę grają te czerwone wyrostki.

A tutaj widzimy ofiarę dzbanecznika, która właściwie sama weszła mu do dzbanka. Nie miałam niestety okazji oglądać podobnego polowania na żywo, ponieważ sama najczęściej wrzucam mojemu dzbanecznikowi pokarm do dzbanków.

To z kolei jest muchołówka łapiąca owada. Jest to chyba najciekawszy sposób chwytania pokarmu i na żywo robi jeszcze większe wrażenie. 

Najczęściej hodowane rośliny mięsożerne 

Rosiczka (Drosera)

Rosiczki chwytają swoją ofiarę przy pomocy liścia, na którym znajdują się włoski wydzielające lepką ciecz. Owad, który usiądzie na takim liściu przykleja się do włosków i szamocząc się, oblepia się nią coraz bardziej. Równocześnie włoski zaczynają przyciskać ofiarę do blaszki liściowej przez zginanie się. Po tym, jak owad zostanie już uduszony lepką cieczą, zaczyna się trawienie - włoski oprócz lepkiej substancji zaczynają wydzielać enzymy trawienne. Po zakończeniu wydzielania enzymów wchłaniają one pożywny sok powstały po rozpuszczeniu owada.

Najczęściej łapane są mniejsze owady, np. muszki owocówki, komary, mrówki. Większe mają najczęściej dużo siły, aby oderwać się.

Rosiczki występują także w Polsce! Są to gatunki takie jak rosiczka okrągłolistna, rosiczka długolistna i rosiczka pośrednia. Zasiedlają one torfowiska i objęte są one ochroną.

rosiczka okrągłolistna

rosiczka długolistna

rosiczka pośrednia

Uprawa rosiczek nie jest trudna, co wiem z własnego doświadczenia. Preferują one raczej wysoką temperaturę przez cały rok. Wyjątek stanowią te, które żyją w naszym klimacie - zimą lubią one niższe temperatury. Potrzebują też dużo światła za wyjątkiem tych, które żyją w wilgotnych lasach równikowych. Czasem wymagają też doświetlania w zimie, jak np. moja rosiczka przylądkowa, która bez tego nie chciała wydzielać kropli z włosków. Wymagają dużej wilgotności - od 60% do nawet 100%. Najważniejsze jest zapewnienie im odpowiedniego podłoża - najlepiej sprawdza się mieszanina torfu i gruboziarnistego piasku, chociaż ja osobiście hoduję moją na specjalnym podłożu do epifitów i również trzyma się dobrze.

Najciekawsze gatunki rosiczek to:

rosiczka Alicji

rosiczka przylądkowa (posiadana przeze mnie i Misako)

rosiczka dwudzielna

Dzbanecznik (Nepenthes)

Organem chwytającym i trawiącym owady jest liść przekształcony w "dzbanek", który jest solidnej budowy. Posiadają też wieczko, które pełni funkcję powabną i chroni przed dostaniem się do środka wody, która mogłaby rozrzedzić soki trawienne . Otwór dzbanka otacza kołnierzyk z gruczołami wydzielającymi wabiący nektar. Owad, który siada na kołnierzyku zazwyczaj traci równowagę i spada do wnętrza dzbanka. Ciała utopionych owadów pobudzają gruczoły do wydzielania soków trawiennych. Ofiarą padają najczęściej różne drobne zwierzęta. Mój dzbanecznik najczęściej łapie muchy - i to całkiem sporej wielkości.

Dzbaneczniki preferują dość wysokie temperatury - do 30 stopni. Nie lubią za to mocnego światła. Powinno ono być w ciągu całego roku rozproszone, a niektóre gatunki preferują nawet całkowity cień. Konieczna jest też stała wilgotność powietrza. Najlepiej hoduje się je na mieszance dla epifitów. Zbyt duża ilość nawozu powoduje, że dzbanków jest mało lub nie ma ich wcale. Należy je podlewać średnio obficie - między jednym a drugim podlewaniem podłoże powinno obeschnąć, ale nie wyschnąć. Rośliny przesadza się co roku wiosną po przycięciu. Samo przycinanie nie jest jednak konieczne.

Najciekawsze gatunki dzbaneczników: 

dzbanecznik beczułkowaty

dzbanecznik dwuostrogowy

dzbanecznik owłosiony

dzbanecznik Perville'a

Muchołówka (Dionea)

Organ chwytny to przekształcona blaszka liściowa. Ma dwie klapy, które po pobudzeniu składają się jak książka. Wewnątrz jest czerwona, na zewnątrz zielona. Pośrodku połowy każdej blaszki liściowej znajdują się włoski czuciowe. Powierzchnia blaszki pokryta jest soczewkowatymi gruczołkami, które pełnią funkcje trawienne oraz powabne. Jeśli owad w poszukiwaniu nektaru usiądzie na blaszce i natrafi na włosek czuciowy, klapki liścia zamkną się w dość szybkim czasie, a ząbki brzeżne zajdą na siebie tak, jak palce złożonych rąk. Po złapaniu owada bodźce chemiczne wpływają na rozpoczęcie wydzielania substancji trawiących. Gdy trawienie się rozpoczyna, blaszka zaciska się coraz intensywniej. Trawienie i absorpcja pożywnego soku, powstałego po rozkładzie zwierzęcia, trwa do kilku tygodni, po czym pułapka otwiera się, ale już bez możliwości ponownego chwytania i strawienia ofiary.

Muchołówka również wymaga wysokich temperatur latem: do 30 stopni. Zimą preferuje nieco niższe: do 22 stopni. Potrzebuje dużo światła przez cały rok oraz stałej i dość wysokiej wilgotności powietrza - korzystne jest też zamgławianie. Najlepiej hodować je na kwaśnym i niezbyt żyznym podłożu. W lecie należy je podlewać obficie, zimą należy ograniczyć. Przesadza się je raz na kilka lat. Ważne jest też usuwanie martwych lub czerniejących liści, aby nie dopuścić do grzybic. Nie należy też rośliny przekarmić - jedna mucha na miesiąc jest całkowicie wystarczającą ilością pokarmu.

Występuje jeden gatunek: muchołówka amerykańska, mający jednak różne odmiany. Najciekawsze z nich to:

Dionea 'Akai ryu'

Dionea 'Big mouth'

Dionea 'Bohemian garnet'

Dionea 'Fused tooth'

Dionaea 'Wacky Traps' (nie jestem jednak pewna, czy jest to odmiana potwierdzona oficjalnie, bo znalazłam tylko jedną wzmiankę na ten temat)

Nasze owadożery

Misako: Trzymam w domu całe stadko rosiczek przylądkowych i dzbaneczników, które to dwa gatunki rozmnażają mi się niezwykle szybko. Właśnie, może ktoś chciałby przygarnąć? :) Owadożery hoduję od trzech czy czterech lat. Posiadane przeze mnie gatunki nie wymagają dużo uwagi i czasu, świetnie rozwijają się w moich warunkach domowych i chętnie rozmnażają. W lecie łapią też muszki owocowe i zdarza się, że również komary padają ich ofiarami. W niedalekiej przyszłości zamierzam zaopatrzyć się w domową szklarnię i nowe, nieco bardziej wymagające gatunki. 

Lumaris: Moja hodowla składa się z rosiczki przylądkowej i dzbanecznika, które dostałam od Misako oraz nieco nowszych zdobyczy: muchołówki amerykańskiej, którą kupiłam dwa tygodnie temu i kapturnicy, którą mam od kilku dni. Wymagają one dużej wilgotności, dlatego całą czwórkę trzymam w akwarium, gdzie mogę im zapewnić najlepsze warunki. Niestety nie posiadam zdjęć kapturnicy, bo chwilowo jestem bez aparatu, ale jak tylko zrobię, to wrzucę na naszego Facebooka.

muchołówka amerykańska

rosiczka przylądkowa

dzbanecznik

muchołówka

Neto i bibliografia:
" Rośliny mięsożerne - zwane też owadożernymi " Z. Podbielkowski, B. Sudnik-Wójcikowska, wyd. Miltico
bio.binertia.com/podstrony/botanika.html
www.flytrap.pl/
www.rosliny-owadozerne.pl/
jakhodowacrosiczki.prv.pl/
www.flytrapcare.com/

Pozdrawiam, lumaris.